Za wolność, 29 kwietnia 2008

Wokulirę S. poznałam w matatu. Zdziwiła mnie jego krytyczna postawa wobec ugandyjskiej rzeczywistości - na kolanach leżała teczka a na niej luźne kartki z wyjętymi fragmentami międzynarodowych dokumentów w systemie przestrzegania praw człowieka, szczególnie tych dotyczących wolności mediów.

Niezły tekst – wskazałam na jeden z ustępów. On pierwszy zapytał się, czy też jestem dziennikarzem. Następnego dnia brałam udział w zorganizowanym przez niego spotkaniu Human Rights Network – Uganda – stowarzyszenia dziennikarzy pragnących walczyć o swoje prawa. Najpierw na środek wyszedł Andrew M. – dziennikarz tygodnika Independent, aresztowany przed rządowych agentów przed domem za niepozytywną publikację dzień wcześniej. Po nim zaczęli występować inni: dziennikarze z Daily Monitor, Radio Sapiensia i inni z Independenta. Sceptycznie podchodziłam do ich wynurzeń. Nie mogłam powstrzymać myśli, że to spotkanie jest niezmiernie pompatyczne, wyreżyserowane, na wyrost – ten śpiewany przed spotkaniem hymn Ugandy, skandowane okrzyki: my chcemy wolnych mediów powtarzane przez zgromadzonych jak litania, zorganizowany przemarsz z przygotowanymi wcześniej kolorowymi plakatami. Gdy Wokulira zasugerował, że przejeżdżający obok Independenta samochód to kolejny patrol, stwierdziłam: to cyrk, farsa, Orwell, zwijam się stąd.

Seria kolejnych aresztowań i pobić zaburzyła jednak mój spokój ducha i postanowiłam dowiedzieć się więcej o batalii z tajemniczą, niezdefiniowaną siłą agentów rządowych. Co ciekawe, za sprawą Wokuliry wszelkie incydenty konsekwentnie znajdowały swój epilog w sądach. Prześladowani dziennikarze co dzień stawiali się na komisariatach, oczywistym stało się dla mnie powiązanie pomiędzy aresztowaniami a wcześniejszymi niepochlebnymi publikacjami. I patrzyłam na Wokulirę z niekłamanym podziwem. Daje ducha HURINET - żywemu ciału, czemuś zupełnie nowemu, nieobecnemu wcześniej w Ugandzie a będącemu przejawem prawdziwego, autorskiego i niekwestionowanego krytycyzmu.

Stworzyć coś swojego

Wydaje mi się, że ominęły mnie kolejne serie „Tańca z gwiazdami” i „Jak oni śpiewają”.

To spostrzeżenie przywodzi na myśl inne: w Ugandzie od początku mojego pobytu z miejscowych ust nie schodzi jedna z bodaj najbardziej zajmujących historii - perypetie wenezuelki Marii Clary i jej niespełnionej miłości, Alejandro. Tania nowela „Sekret miłości” to obowiązkowy punkt programu przyciągająca przed szklane ekrany Ugandyjczyków małych i dużych, nastoletnich chłopców i dorosłych mężczyzn, młode dziewczątka i matrony klanów. Podchodzą bezkrytycznie do serwowanej w serii papki, zdają się nie zauważać powtarzalnych schematów typowych dla tanio wyreżyserowanych programu typu Idol czy You can dance. Nie są w stanie ocenić czy dany program jest wyreżyserowany i w jakim stopniu.

Żywiołowe reakcje i rozemocjonowanie: prychania, jęki zawodu, parskanie śmiechem, cmokanie. Jedynie niektórzy podświadomie wyczuwają pewien schematyzm i są w stanie przewidzieć dalszy ciąg mydlanej historii.

Niepokoi, że młode pokolenie działa odtwórczo, kopiuje obserwowane zachowania. Nie czuje, że tworzy historię, nie zdaje sobie sprawy z posiadanej mocy twórczej. Nowe ugandyjskie programy telewizyjne bezmyślnie kopiują amerykańskie scenariusze. Charakteryzujące się niebanalnymi rytmami i niepoddające się znanym schematom ludowe przyśpiewki zostają powoli odarte z tego, co etniczne, tajemnicze i pociągające.W muzyce współczesnej chodzi głównie o nieskomplikowany tekst, i zawsze ten sam rytm, na dwa. W tym dość podzielonym kraju brakuje odwagi, by wskrzesić to, co ugandyjskie, takie inicjatywy powstają głównie za sprawą zaangażowanych działaczy organizacji pozarządowych.

Nadzieję na zdrowy nacjonalizm, narodziny tożsamości narodowej daje nabożeństwo, z jakim podchodzi się do lokalnego jedzenia. Mało jest produktów, które stałyby się bliższe miejscowym sercom niż matoke, milet czy kasawa. Żadna herbata nie przebije miejscowej lury Mukwano, tylko słona margaryna Blue Band i przyprawa Royco zaspokoją ugandyjskie podniebienia. Słodki kukurydziany chleb, który jakiś czas temu zawitał do sklepów zrobił furorę i stał się głównym elementem ugandyjskiego śniadania. Wata, jakich mało, ale wata ulubiona.

Oboz dla uchodźców, Kitgum

Bbiina, 6 maja 2008

Nie widziałam tu droższej książki. Wydałam 133.000 szylingów (około 100 dolarów) na „Pax Musevenica. The history of the regime”. Siedem razy droższa niż autobiografia papy Museveniego „Zasiewając ziarnko gorczycy” czy inne książki opiewające fenomen ugandyjskiego wątpliwego dość systemu „jednopartyjnej demokracji”.

Oddaję się tematowi poczucia wspólnoty, konstytutywnej wartości dla historii Afryki i Ugandy. Szef plemienia historycznie był zazwyczaj ojcem klanu, dzięki temu całe grupy trzymały się razem. Duch jedności, który zwalczył na tym terenie kolonializm, jest dziś przeszkodą na drodze do demokracji, powodem korupcji i neopaternalizmu. O tym będę nadawać w najbliższą sobotę w „Raporcie”.

Mrówki w klawiaturze

W moim laptopie zalęgły się mrówki. Jest to dość zabawne spostrzeżenie. Całe kolumny wymaszerowują przy dotknięciu klawiatury komputera.

Zresztą nie tylko w laptopie. Jeden szlak prowadzi niestety przez moje łóżko, co wiąże się z uczuciem delikatnego łaskotania części ciała narażonej danej nocy na kontakt z intruzem. Pozwolę sobie nie zagłębiać się w szczegóły, pomimo że mrówka nie omieszka zajrzeć w najmniej dostępne zakątki mojego ciała. Jedyną myślą, jaka pozwala mi odnosić się zwycięsko do tej niepisanej bitwy jest fakt, że mrówki jadłam, i to o wiele większe. Do najsmaczniejszych jednakowoż nie należały, honorów im więc składać nie trzeba.

U Matki Boskiej za piecem, 14 kwietnia 2008

Spędzam noc u średnio zamożnej rodziny. Kąpiel tutaj różni się nieco od kąpieli w Namugongo i Bbinie. Prysznic według metody na mały ręcznik. W prosty sposób można stojąc w misce umyć się całemu przy pomocy dwóch kubków wody – miskę zapełniając jedynie do połowy. Dla mnie przewidziany był jeden kubek i dałabym radę, ale długie włosy wymagają spłukiwania. Być może inaczej będzie to wyglądać, gdy w najbliższy weekend dam sobie zapleść warkoczyki.

Metoda na miskę różni się nieco od metody na obóz dla uchodźców. Tam główną zasadą jest zamknięcie oczu nie przestrzegając jej można nie wytrzymać pobytu w maciupcim wychodku – karaluchy chodzące po ścianach spasione są do siódmej potęgi.

Jednak najlepsza jest metoda na ciepłą wodę w Bbinie. Sączy się ciureczkiem, polewam głowę cienką strużką i gęba mi się śmieje. Woda ciepła.

Przezabawna rodzinka. Wujek muzułmanin, Agnes katoliczka, nieustannie się modli. Przed gumą do żucia, wypiciem wody, przed odpaleniem lokalnego Radia Maryja o 5 rano i po, zaraz przed mszą o 6.20. Pacierz przed figurą Matki Boskiej przed wejściem do kościoła i po zakończonej mszy (Agnes powtarza, że dzięki mszy w radiu zna Ewangelię jeszcze przed nabożeństwem. Prawdziwy fanatyzm religijny, różaniec za różańcem, no i przeszkadza moje klikanie w klawiaturę.

U Agnes odkrywam, że klękanie przed wujkami daje specjalne przywileje. Od razu jesteś potraktowana/y jak domownik. Od momentu uklęknięcia obowiązuje porozumiewanie się bez słów. Ugandyjska kultura wobec niezwykłych upałów musiała wykształcić system gestów i mimiczny kosztem jak najmniejszego wysiłku ciała. Często nie słyszę odpowiedzi na moje pytania, lecz otrzymuję potwierdzenie rozmówcy delikatnie unoszącego brwi. Nawet, gdy jestem wtulona w plecy kierowcy boda-boda, wiem, że gdy milczy – mówi tak. Potwierdzenie przez bycie. Byt, który w sobie zawiera słowo tak.

Antagonizmy. My i oni

Baby Cool – to miejscowy piosenkarz, którego hit zrobił swojego czasu w Ugandzie furorę. Wszyscy powtarzali wtedy słowa popularnej piosenki: bafudde, bafudde - „oni nas nienawidzą”. Do dziś napis zdobi lokalne taksówki matatu i boda-boda.

Oni. Dokładnie nie wiadomo, kim są, ale wiele relacji rozpatruje się tu w kategoriach my i oni. Oni to ci, którzy nas obmawiają i są nam nieprzychylni, bo my się dorobiliśmy, bo nasz statut majątkowy się poprawił. „Chcieliby, byśmy się podzielili - my przywykliśmy do wyższych standardów. Bafudde.”

„Mają tyle pieniędzy. Zbywa im. Dlaczego się nie podzielą? To, co mają, dostali w darze od Boga, dlaczego dziś sobie zawdzięczają dobrobyt, w jakim przyszło im żyć? Woda sodowa uderzyła im do głowy, bafudde, bafudde.”

Tym słowem określa się odrzucenie przez pozostałych. Przez Nich. Bunt.

Pieniądz dzieli miejscowych i miejscowych. Dzieli czarnych i białych, ale dzieli też czarnych i czarnych. Ta antagonistyczna relacja jest dziś w Afryce typowa nie tylko dla różnych ras, ale także dla różnych klas. Nie trzeba wywodzić się z klasy wysokiej, by do niej należeć. Pieniądz określa klasę. Słowo nuworysz nie istnieje i jest pomijalne. Nie istotne „kiedy”, ale „czy”.